In een eerdere blog hebben we het gehad over peesblessures, waarom ze zo berucht zijn en hoe je ze kunt herkennen.
Nu zijn peesblessures natuurlijk niet de enige blessures die kunnen voorkomen bij je paard en daarom is het belangrijk om in het algemeen op de hoogte te zijn wat de eerste verschijnselen van blessures zijn.
We hebben het hier niet over een duidelijk kreupel paard of een zeer dik been, maar juist de subtiele signalen van een beginnend probleem. We bespreken hier een aantal zichtbare of meetbare signalen en een aantal signalen die voelbaar zijn. Er zijn nog meer signalen, zoals bijvoorbeeld veranderingen in de bewegingssymmetrie, waar we in een volgende blog op in zullen gaan.
Veranderingen in gedrag
Je paard laat vaak een verandering in gedrag zien als hij zich niet optimaal voelt. Deze veranderingen kunnen heel subtiel zijn, zeker bij meer introverte paarden. Belangrijk hierbij is dat je weet hoe je paard zich ‘normaal’ gedraagt. Leer je paard dus goed kennen! Het is overigens ook van belang om eens stil te staan of het ‘normale’ gedrag wat je van je paard gewend bent ook wel zo normaal is. Het kan zijn dat hij altijd in het touw begint te bijten zodra je met het zadel aan komt lopen, maar feitelijk is dat niet normaal gedrag.
Soms kunnen gedragspatronen erin sluipen en zijn ze moeilijk af te leren. Het is dan met name belangrijk om te letten op de veranderingen in het (reeds afwijkende) gedrag. Kijk eens onder de volgende momenten hoe je paard zich gedraagt en probeer voor je zelf na te gaan of dit normaal gedrag is of niet. En of het gedrag recent veranderd is!
- Gedrag op stal:
Wat doet je paard op stal? Waar staat hij meestal in de box? Heeft hij een stalondeugd? Hoe reageert hij op paarden die langslopen? Hoe reageert hij op jou?
- Gedrag tijdens verzorging en op-afzadelen
Hoe reageert je paard als je aan hem zit? Hoe reageert hij op het zadel en hoofdstel? Staat hij ontspannen op de poetsplaats?
- Gedrag tijdens training
Hoe reageert je paard op het op- en afstappen? Is hij ontspannen tijdens de training? Zijn er gedragsverschillen tussen longeren of rijden?
Veranderingen in basiswaarden
Er zijn bepaalde basiswaarden die je kunt meten aan je paard, zoals de hartfrequentie, ademfrequentie en lichaamstemperatuur. Voor deze waarden zijn algemene referentiewaarden bekend (hartslag 28-40/min, ademhaling 8-14/min, temperatuur 37.4-38.0), maar nog belangrijker is het om te weten wat normaal is voor jouw paard. We zien dat de meeste paarden vrij stabiel zijn in hun basiswaarden, er van uitgaand dat ze onder vergelijkbare omstandigheden worden gemeten.
Met name een verandering in de hartfrequentie is een belangrijk signaal dat er iets aan de hand is. Vaak stijgt de hartslag al voordat er andere kenmerken zichtbaar zijn. Die stijging is vaak subtiel, bijvoorbeeld 10%.
Ook in beweging is een verschil in de hartslagfrequentie goed te meten. Hier is dan wel een hartslagmeter voor nodig. Maar wanneer je hier regelmatig mee traint, zul je het snel merken wanneer je paard bijvoorbeeld losdraaft met een hogere hartfrequentie dan normaal.
Een stijging in de hartfrequentie kan zowel door lokale pijn (kreupelheid, rugproblemen) komen als door meer systemische problemen, zoals bijvoorbeeld koorts en verkoudheid.
Bij systemische problemen zien we ook vaak een stijging van de ademfrequentie en de lichaamstemperatuur. Dit is bij lokale problemen als kreupelheid niet altijd het geval.
Online training
Om de veranderingen in gedrag en basiswaarden goed te kunnen monitoren, hebben we in samenwerking met DressagePro een uitgebreide checklist gemaakt. Deze checklist is onderdeel van de online training ‘Effectief en duurzaam trainen’. Wanneer je de checklist regelmatig invult, dan zul je bepaalde subtiele veranderingen sneller in het oog krijgen en er tijdig op in kunnen springen.
Voelbare veranderingen
Naast zichtbare veranderingen zijn er ook veranderingen die je kunt voelen, ofwel palperen. Om problemen goed te kunnen voelen, is het van belang te weten waarnaar je op zoek bent. Een voorbeeld hiervan is een ontsteking. Een ontsteking is een reactie van het lichaam op weefselschade, veroorzaakt door onder andere trauma, chemische prikkels en micro-organismen. Weefsel dat ontstoken is heeft de volgende kenmerken:
- Roodheid (maar door vacht vaak niet te zien)
- Zwelling
- Pijnlijkheid
- Warmte
- Verminderde functie
Dit zijn signalen waar je goed op moet letten bij het palperen van je paard. Maar om het overzichtelijk te houden zijn ze hieronder per onderwerp verdeeld:
Verschillen in temperatuur
Het is belangrijk om verschillen in temperatuur goed op te merken. Het kan zijn dat weefsel te koud aanvoelt (door verminderde doorbloeding) of juist te warm (ontsteking). Het is vaak handig om te vergelijken met de andere zijde om beter te kunnen bepalen of de gevonden temperatuur afwijkend is. Helaas bestaan er ook aandoeningen waarbij beide kanten een afwijkende temperatuur hebben, denk bijvoorbeeld aan acute hoefbevangenheid. Let dus vooral op andere voelbare en zichtbare veranderingen om de ernst van de verhoogde temperatuur in te kunnen schatten. Bij twijfel altijd overleggen met een dierenarts!
Zwelling
Een zwelling in de huid op het lichaam of de benen is altijd van belang om op te merken. De oorzaak van de zwelling kan verschillend zijn, maar denk onder andere aan een ontsteking, bloeduitstorting, abces, oedeem (vocht tussen de cellen) of (huid)tumor. Je ziet dat de oorzaken flink kunnen verschillen en de ernst daarmee ook. Het is daarom bij een zwelling verstandig om het volgende rijtje door te lopen:
- Is de zwelling warm?
- Is de zwelling pijnlijk?
- Is de zwelling goed afgegrensd?
- Hoe groot is de zwelling?
- Groeit de zwelling?
- Is de zwelling plotseling ontstaan?
- Voelt de zwelling hard of zacht aan?
Zeker in het geval van een plotseling ontstane, warme en pijnlijke zwelling is het goed om direct contact te hebben met je dierenarts. Het kan namelijk betekenen dat je de training aan moet passen. Een zwelling op een pees is hiervan het meest beruchte voorbeeld.
Pijn
Tijdens het palperen van je paard let je heel goed op uitingen van pijn. Deze uitingen kunnen heel subtiel zijn en worden daarom nogal eens gemist. Let vooral op veranderingen in het gedrag van je paard (orenspel, in touw bijten, etc). Let verder op een verschil in spierspanning als je een bepaalde plek palpeert. Je paard kan ook aangeven dat iets pijnlijk is door de druk te ontwijken, door bijvoorbeeld weg te stappen.
Verminderde beweeglijkheid
Een vermindering in de beweeglijkheid kan met name in de training worden waargenomen. Heeft je paard ineens moeite met de lengtebuiging naar een specifieke kant? Of wil hij zijn hoofd ineens kantelen in de linkervolte? Het kan ook zijn dat je dierenarts of fysiotherapeut merkt dat je paard minder beweeglijk is in een bepaald gebied van zijn lichaam. Het is altijd belangrijk om zoveel mogelijk te achterhalen wat de oorzaak is van de verminderde beweeglijkheid en (afhankelijk van de oorzaak) de beweeglijkheid weer proberen te herstellen.
Spiertonus
Elke spier heeft een bepaalde tonus of spierspanning. In de regel voelen de spieren die helpen bij de houding en balans vaak iets steviger (hogere tonus) aan dan de bewegingsspieren.
Bij een verandering in spiertonus kan de spier te zacht aanvoelen oftewel te lage spiertonus (hypotonie), wat het gevolg kan zijn van een verstoorde aansturing uit het zenuwstelsel. Het tegenovergestelde is wanneer een spier te hard aanvoelt oftewel te hoge spiertonus (hypertonie). Dit kan een gevolg zijn van een verstoorde aansturing, door stress, maar ook om een bepaald gebied te beschermen (defense musculaire).
Om je paard goed te kunnen monitoren is het belangrijk om op zichtbare/meetbare en voelbare veranderingen te letten. De zichtbare/meetbare signalen zijn met behulp van een checklist bij te houden. De voelbare signalen zijn moeilijk te monitoren zonder te weten hoe je moet voelen. Om die reden organiseren we de workshop Palperen kun je leren.